(İnsan Onuru Temelli Psikiyatrik Uygulamalar Kılavuzu)

I. GİRİŞ VE AMAÇ
Bu etik rehber, şizofreni tanısı almış bireylerin tedavi, bakım ve rehabilitasyon süreçlerinde;
• İnsan hakları temelli,
• Bilimsel etik ilkelere dayalı,
• Kültürel-duygusal hassasiyetleri gözeten,
• Hekim, hasta ve aile arasında adil bir denge kuran bir yaklaşım sunmayı amaçlar.

II. TEMEL ETİK İLKELER
1. Otonomiye Saygı
“Bireyin karar verme hakkı kutsaldır.”
• Şizofreni hastası, yasal ehliyeti sınırlı dahi olsa, kendi yaşamına dair süreçlerde bilgilendirilmiş onam hakkına sahiptir.
2. Zarar Vermeme (Non-maleficence)
• Her müdahale, potansiyel zararları en aza indirecek biçimde planlanmalıdır.
• Elektrokonvülsif tedavi (ECT), sedatif uygulamalar veya yalıtım odaları ancak hayati tehdit varsa ve son seçenek olarak kullanılmalıdır.
3. Yarar Sağlama (Beneficence)
• Her tedavi, bireyin iyiliği için yapılmalıdır. Ancak iyilik, yalnızca semptomların baskılanması değil, yaşam kalitesinin artırılması anlamına gelir.
4. Adalet (Justice)
• Tedaviye erişimde ayrımcılık yapılmamalı (cinsiyet, etnisite, sosyoekonomik statü).
• Kaynak dağılımında psikiyatrik hastalar “ikinci sınıf” hasta sayılmamalıdır.
5. Mahremiyet ve Gizlilik
• Psikoz öyküsü dahi olsa, bireyin bilgileri ailesi dâhil izinsiz kimseyle paylaşılmamalıdır.

III. HASTA HAKLARI
• Bilgilendirilmiş onam hakkı: Tedavi sürecine dair tüm bilgiler açık ve anlaşılır biçimde sunulmalıdır.
• Red hakkı: Hasta, ağır psikoz dışında tedaviyi reddetme hakkına sahiptir.
• Bağımsız danışmanlık hakkı: Aile dışında bir destek kişisiyle görüşme hakkı sağlanmalıdır.
• İfade hakkı: “Delilik” olarak algılanan ifadeler dahi dinlenmeli ve kayda alınmalıdır.
• Şiddetsiz ortam hakkı: Fiziksel, sözel ya da yapısal şiddete maruz kalmama güvencesi verilmelidir.

IV. KLİNİSYENİN ETİK SORUMLULUKLARI
• Etiketleyici dil kullanmaktan kaçınmalı (“paranoyak”, “tehlikeli” gibi).
• Hastayı bir semptom değil, özne olarak görmeli.
• Tedavi değil, ilişki kurmayı merkeze almalı.
• Hastanın değerlerini, dini ve kültürel inançlarını tanımalı.
• Zorunlu yatırmalarda etik komite onayı gözetilmeli.

V. AİLE VE TOPLUMSAL ETİK
• Aileler bilinçlendirilmeden hasta taburcu edilmemelidir.
• Toplum temelli rehabilitasyon süreci, bireyin sosyal bağlarını güçlendirmeyi hedeflemelidir.
• “Toplum için tehlikeli” söylemi yerine, “toplumun desteğine muhtaç” anlayışı geliştirilmeli.

VI. ÖZEL DURUMLARDA ETİK YAKLAŞIM
        Durum                                                                               Etik Yaklaşım
Zorla ilaç uygulaması                                                         Sadece yaşam riski varsa, etik kurul onayı ile
Kısıtlılık kararı                                                                    Geçici ve gözden geçirilebilir olmalı
Elektrokonvülsif Tedavi                                                      Yazılı onam ve bağımsız 2. görüş zorunlu
Aile müdahalesi                                                                 Sınırları belirli ve hastanın iradesine saygılı olmalı

VII. SONUÇ VE YAPTIRIM
Bu rehber, klinik uygulamalarda ihlal edilirse, hasta ve yakınları bağımsız psikiyatri etik kuruluna başvurma hakkına sahiptir. Her sağlık kuruluşu, yılda en az bir defa etik uygulama denetiminden geçmelidir.