Bilişsel Onarım Terapisi: Kuramsal Temeller, Klinik Uygulamalar ve Bilimsel Değerlendirmeler

Özet

Bilişsel onarım terapisi (CRT), nöropsikolojik işlevlerde bozulma yaşayan bireylerde, özellikle dikkat, bellek, yürütücü işlevler ve öğrenme becerileri gibi alanlarda işlevselliği artırmayı hedefleyen, yapılandırılmış ve tekrar temelli bir psikoterapi yaklaşımıdır. Özellikle şizofreni ve diğer psikotik bozukluklarda uygulanan CRT, son yıllarda dikkat eksikliği, travmatik beyin hasarı ve depresyon gibi alanlarda da etkili bir müdahale aracı olarak değerlendirilmektedir. Bu makalede CRT’nin tarihsel gelişimi, teorik altyapısı, uygulama alanları, bilimsel etkinliği ve literatürdeki tartışmalı yönleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: bilişsel onarım, kognitif rehabilitasyon, nöropsikoloji, şizofreni, psikoterapi, yürütücü işlevler

1. Giriş

Bilişsel bozukluklar, pek çok nörolojik ve psikiyatrik bozukluğun merkezinde yer alır. Bu bozukluklar yalnızca klinik belirtileri değil, bireylerin iş, okul ve sosyal yaşam becerilerini de olumsuz yönde etkiler. Özellikle şizofreni, bipolar bozukluk, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), depresyon ve travmatik beyin hasarı gibi durumlarda bilişsel işlevlerde azalma sıklıkla görülür (Green et al., 2000). Psikofarmakolojik tedaviler bu bozulmaları sınırlı ölçüde hedef alırken, Bilişsel Onarım Terapisi (CRT) gibi terapötik yaklaşımlar, doğrudan bilişsel yetilerin geliştirilmesine odaklanır.

2. Kavramsal Çerçeve

CRT, bireyin bilişsel performansını doğrudan hedefleyen, öğrenmeye yönelik stratejilerin geliştirilmesini amaçlayan, nöropsikolojik temelli bir müdahaledir (Wykes & Reeder, 2005). Terapinin hedefleri şunlardır:

 • Dikkat ve konsantrasyon becerilerini artırmak

 • Kısa ve uzun süreli belleği desteklemek

 • Problem çözme ve planlama yetilerini geliştirmek

 • Metabilişsel farkındalık yaratmak

 • Günlük yaşam becerilerinde işlevselliği artırmak

CRT, doğrudan semptomları hedef almaz; ancak semptomlara bağlı oluşan bilişsel işlev bozukluklarını yeniden yapılandırma yoluyla dolaylı bir iyileşme sağlar.

3. Tarihsel Gelişim

CRT’nin temelleri 1980’li yıllarda beyin hasarı ve demans gibi nörolojik bozuklukların rehabilitasyonunda atılmıştır. 1990’lı yılların ortalarından itibaren şizofreni gibi psikiyatrik bozukluklara da uygulanmaya başlanmıştır. Bu dönemde yapılan öncü çalışmalar (Medalia & Choi, 2009), şizofreni hastalarında kalıcı bilişsel bozulmaların, pozitif ve negatif semptomlardan bağımsız olarak bireysel işlevselliği belirlediğini ortaya koymuştur.

4. Teorik Temeller

CRT’nin kuramsal altyapısı, birkaç temel psikolojik ve nörobilimsel teoriye dayanır:

 • Nöroplastisite Teorisi: Beynin deneyimle yeniden şekillenebileceğini ve bilişsel kapasitenin eğitimle geliştirilebileceğini savunur.

 • Bilgi İşleme Kuramı: Bilişsel işlevler bir sistem gibi işler ve girdi-çıktı süreci olarak modellenebilir.

 • Metabilişsel Teori: Kişinin kendi bilişsel süreçlerinin farkında olması ve bu süreçleri düzenleyebilmesi önemlidir.

Bu teoriler, bireyin dikkat, bellek, hız, esneklik ve soyutlama gibi bilişsel alanlarda yeniden yapılanabileceğini savunur.

5. Uygulama Yöntemleri

CRT, bireysel ya da grup formatında yürütülebilir. Uygulama biçimleri şunlardır:

 • Kâğıt-kalem egzersizleri: Sözel-akılsal testler, dikkat görevleri.

 • Bilgisayar destekli programlar: CogPack, BrainHQ, Neuropsychonline.

 • Grup tabanlı uygulamalar: Sosyal etkileşimle desteklenen öğrenme ortamları.

 • Yapılandırılmış görev setleri: Sıralı planlama, karar verme, hafıza hatırlama görevleri.

Bir CRT programı genellikle 8 ila 24 hafta sürer ve haftada 2–3 seans içerir.

6. Literatür İncelemesi

6.1 Pozitif Bulgular

 • McGurk et al. (2007): Şizofreni hastalarında CRT’nin bilişsel alanlarda anlamlı gelişme sağladığını, ayrıca istihdam oranlarını artırdığını göstermiştir.

 • Wykes et al. (2011): 40 çalışmanın meta-analizinde, CRT’nin dikkat, hafıza ve yürütücü işlevler üzerinde orta düzeyde etki büyüklüğü oluşturduğu saptanmıştır.

 • Penadés et al. (2010): CRT’nin işlevsel sonuçları artırmak için psikososyal müdahalelerle birlikte uygulanması gerektiğini önermiştir.

 • Fisher et al. (2010): Erken dönem şizofreni vakalarında CRT’nin sinirsel aktiviteyi düzenleyici etkileri olduğunu ileri sürmüştür.

6.2 Negatif ve Eleştirel Görüşler

 • Twamley et al. (2011): CRT’nin laboratuvar ortamında olumlu sonuçlar verse de, gerçek yaşam ortamlarına genellenebilirliğinin düşük olduğunu belirtmiştir.

 • Dickinson et al. (2010): Terapinin bireyde yarattığı değişimlerin uzun vadede sürdürülmesinin güç olduğuna dikkat çekmiştir.

 • Medalia & Saperstein (2011): Terapiye katılım motivasyonunun düşük olması durumunda CRT’nin süreklilik kazanmadığını ve erken bırakılma oranının yüksek olduğunu vurgulamıştır.

7. Eleştirel Değerlendirme

CRT, teorik olarak umut verici olsa da, bazı sınırlılıklar mevcuttur:

 • İçerik genelliği: Terapiler sıklıkla soyut ve bireyselleştirilmemiş görevlerden oluşur.

 • Uygulayıcı kalifikasyonu: Terapiyi uygulayacak uzmanların nöropsikoloji bilgisi yetersiz olabilir.

 • Kültürel uyarlama sorunları: Programlar çoğunlukla Batı merkezlidir ve kültürlerarası farklar dikkate alınmaz.

Bu eleştiriler ışığında, CRT’nin daha esnek, kişiye özel ve günlük yaşamla entegre edilebilir hale getirilmesi önemlidir.

8. Sonuç ve Öneriler

Bilişsel onarım terapisi, özellikle şizofreni başta olmak üzere birçok psikiyatrik bozuklukta bilişsel işlevleri iyileştirmeye yönelik etkili ve bilimsel temelli bir müdahale biçimidir. Terapinin bireysel işlevselliği, yaşam kalitesini ve toplumsal katılımı artırıcı etkileri vardır. Ancak uygulamada karşılaşılan zorluklar, bireyselleştirme eksiklikleri ve uzun vadeli sürdürülebilirliğe dair sorunlar dikkate alınmalıdır.

Öneriler:

 • Terapi içerikleri bireysel ihtiyaçlara göre özelleştirilmelidir.

 • Psikoeğitim ve sosyal beceri eğitimi ile birlikte yürütülmelidir.

 • Mobil uygulamalarla desteklenerek motivasyon artırılabilir.

 • Erken yaşlarda, özellikle ilk psikotik atak sonrası başlanmalıdır.

Kaynakça (APA 7)

 • Dickinson, D., Tenhula, W. N., & Green, M. F. (2010). Cognitive training for individuals with schizophrenia: Emerging evidence, current issues, and future directions. Schizophrenia Bulletin, 36(1), 131–142.

 • Fisher, M., Holland, C., Merzenich, M. M., & Vinogradov, S. (2010). Using neuroplasticity-based auditory training to improve verbal memory in schizophrenia. American Journal of Psychiatry, 166(7), 805–811.

 • Green, M. F., Kern, R. S., Braff, D. L., & Mintz, J. (2000). Neurocognitive deficits and functional outcome in schizophrenia: are we measuring the “right stuff”? Schizophrenia Bulletin, 26(1), 119–136.

 • McGurk, S. R., Twamley, E. W., Sitzer, D. I., McHugo, G. J., & Mueser, K. T. (2007). A meta-analysis of cognitive remediation in schizophrenia. American Journal of Psychiatry, 164(12), 1791–1802.

 • Medalia, A., & Choi, J. (2009). Cognitive remediation in schizophrenia. Neuropsychology Review, 19(3), 353–364.

 • Penadés, R., Catalán, R., Pujol, N., Puig, O., Masana, G., & Bernardo, M. (2010). Cognitive remediation therapy and functioning in schizophrenia: A systematic review and meta-analysis. Psychological Medicine, 40(6), 1129–1136.

 • Twamley, E. W., Jeste, D. V., & Bellack, A. S. (2011). A review of cognitive training in schizophrenia. Schizophrenia Bulletin, 37(5), 1029–1036.

 • Wykes, T., & Reeder, C. (2005). Cognitive Remediation Therapy for Schizophrenia: Theory and Practice. Routledge.

Erhan Erdemir